مقاله مدیریت

انتخاب استراتژیک سبد پروژه بر اساس تحلیل محیط و روش تاپسیس فازی سلسله مراتبی

چکیده

هدف این مقاله ارائه­ی راهکاری عملی برای انتخاب استراتژیک سبد پروژه  در شرکت­های ساختمانی می­باشد. ما در اینجا روش تحلیل محیطی به همراه تاپسیس فازی سلسله مراتبی را پیشنهاد نموده­ایم. ایده و فرض اصلی در فرایند انتخاب استراتژیک سبد پروژه الهام گرفتن از عوامل و فاکتورهای مؤثر در فرایند برنامه­ریزی استراتژیک شرکت­های ساختمانی است که به عنوان معیارهای اساسی برای انتخاب استراتژیک سبد پروژه در نظر گرفته­شده­اند. اهداف سازمان، شایستگی­های سازمانی(توانائی­ها و ضعف­ها) و استراتژی­های تدوین­شده سازمان از جمله معیارهای اصلی در فرایند تحلیل­ سلسله­ مراتبی هستند. کاربرد همزمان فرایند تحلیل­ سلسله ­مراتبی و  تاپسیس در ارزیابی­های چند هدفه باعث استفاده از برتری­های هر روش و کاستن از کمبودهای آن­ها و تسهیل در فرایند محاسبات مربوطه خواهد شد. در پایان فرایند پیشنهادی بوسیله یک مثال کاربردی توضیح داده­شده است.

کلمات کلیدی

انتخاب استراتژیک سبد پروژه، ارزیابی، اولویت­بندی، مدیریت استراتژیک، SWOT ، تاپسیس فازی سلسله مراتبی

 

مقدمه

صنعت ساختمان به عنوان یکی از صنایع پیچیده و ترکیبی در جهان شناخته­شده­است. مدیران شرکت­های ساختمانی به علت تشدید رقابت در بازار، تغییرات نیاز مشتریان، تغییرات فرهنگی و تکنولوژیکی و در مجموع وجود محیطی پویا و در حال تغییر، با چالش­های متعددی در زمینه­ی رهبری سازمان خود روبرو هستند، به همین جهت، نیاز مبرمی به بالابردن دانش خود در زمینه­ی مدیریت و برنامه­ریزی استراتژیک، علوم مدیریتی و بازاریابی دارند. تصمیم گیری در مورد انتخاب پروژه در این بخش، برای پیمانکاران امری بسیار مهم و حیاتی بوده و می­تواند نقش مؤثری در  زمینه­ی رشد و حتی بقای سازمان ایفا نماید]1[.

اهداف و استراتژی های تدوین شده در هر سازمان، در قالب پروژه­ها معنا می یابد. از آنجائیکه پروژه­ها، اصولاً، اموری تکرار­ناپذیر و غیر­قابل­پیش­بینی هستند و از طرف دیگر برای انجام آن­ها نیاز به صرف هزینه و بکارگیری منابع فراوان می باشد، ضروریست که در انتخاب و اجرای پروژه ها دقت کامل صورت گیرد]2[ و پروژه­هائی که بیشترین انطباق و همسوئی با اهداف و استراتژی های سازمان را دارند، برگزیده شوند.

تعاریف اولیه از استراتژی بیشتر در مورد نقش آن در تعیین مرزهای فعالیت سازمان می­باشد. آنسوف(1965) مفهوم استراتژی را انتخاب محصول تولیدی سازمان دانسته و بر این عقیده است که تصمیمات استراتژیک اصولاً در ارتباط با ترکیب محصولاتی­است که شرکت تولید کرده و بازار خواستار آن است]3[. پورتر(1980)، واژه­ی مزیت رقابتی را تعریف نموده و استراتژی را به عنوان راهی برای دستیابی به این مزایای رقابتی معرفی کرده­است]4[. بنابراین، استراتژی در ارتباط با تطبیق فعالیت­های سازمان با توانائی­های آن بطوریکه شایستگی­های داخلی توسعه یابد، می­باشد. به عقیده­ی مینتزبرگ(1978)، استراتژی بعنوان پشتیبان در تصمیم­گیری، وسیله­ای برای هماهنگ­کردن و به عنوان هدف در یک سازمان عمل می­کند]5[.

به هر حال به خاطر حمایت از مزیت های رقابتی در محیط چالش برانگیز و پر تلاطم امروزی، مدیران سازمانها باید در هنگام انتخاب پروژه­ها، نگرش خود را از بازار­محور یا محصول­محور، به استراتژی­محور تغییر دهند. مطالعات موجود عموماً بر ارزیابی پروژه­ها در سطح عملکردی، معطوف شده­اند و ارزیابی در سطح سازمان را، نادیده می­­گیرند. بنابراین یک روش صحیح انتخاب پروژه، اصولاً می­بایستی بر پایه­ی یک ارزیابی استراتژیک­محور بنا شود]6[.

عمدتاً شرکت­های عمرانی، به دلیل نداشتن برنامه­های استراتژیک، مورد انتقاد قرار می­گیرند. از دلایل ضعف استراتژیک، نبود روابط بلندمدت و پروژه محور بودن این شرکت­هاست]7[.

مطالعات جدید نشان می­دهد که بسیاری از سازمان­ها تلاش    می­کنند استراتژی­های شرکت را از طریق پروژه­ها، پیاده­سازی نمایند]9،8و10[.  اما پروژه­های در دست اجرای آن­ها، ارتباط ناچیزی با استراتژی­ها و اهداف سازمانی­شان دارد]8[. بنابراین انتخاب پروژه­های صحیح و ترکیب صحیحی از آن­ها از ابتدا، بعنوان یکی از فعالیت­های مهم در سازمان، برای اطمینان از دستیابی به استراتژی­های سازمان از طریق منابع محدود تلقی می­شود]11[.

(2006)PMI مدیریت سبد پروژه را به عنوان مدیریت متمرکز بر یک یا چند سبد تعریف می­کند که شامل شناسایی، اولویت­بندی، تصویب، مدیریت و کنترل پروژه­ها، برنامه­ها و دیگر فعالیت­های وابسته برای دستیابی به اهداف تجاری استراتژیک مشخص، می­باشد]12[. بدینسان معیارهای استراتژیک مهمترین جنبه این فرایند محسوب می­شوند.

مهمترین مرحله در مدیریت استراتژیک، چگونگی تدوین استراتژی سازمان نیست، بلکه چگونگی پیاده­سازی و اجرای آن است. یکی از اساسی­ترین گام­ها در پیاده­سازی و اجرای استراتژی، انتخاب پروژه (یا برنامه و یا فعالیت) است که ابزار مهمی برای رسیدن به اهداف سازمان می­باشد. معمولاًسازمانها ترجیح می­دهند پروژه هایی را انتخاب کنند که نیازمند کمترین سرمایه گذاری، کمترین دانش فنی، کمترین زمان تکمیل و دارای بیشترین پتانسیل سوددهی باشد. در حقیقت پروژه­های ایده ال به سختی یافت شده و بیشترِ پروژه­هایی که پذیرفته­شده­اند از طریقِ مقایسه با دیگر پروژه­های پیشنهادی انتخاب شده­اند]13[. اگرچه تحقیقات بسیاری در زمینه­ی انتخاب پروژه و عوامل موثر بر آن انجام گرفته­است] 14-20[، ولی نقش عوامل استراتژیک بسیار کمرنگ بوده و تأکید زیادی بر آن نشده­است. علاوه بر این، در اکثر مطالعات گذشته در مورد انتخاب پروژه­ها با دیدگاه استراتژیک، بحث پروژه های عمرانی و زیربنایی دیده نمی شود.

کوپر و همکاران]21[، مدل­ها، روش­ها، تکنیک­ها و ابزارهای مشهود و پر استفاده برای انتخاب سبد پروژه و مدیریت سبد را مورد بحث قرار داده­اند. نتایج بررسی آنها نشان می­دهد:

1)سازمان­ها تمایل به استفاده از ترکیبی از مدل­ها، روشها، تکنیک­ها و ابزارها به جای استفاده تکنیکی از آنها دارند.(مثلاً ترکیبی از روش­های مالی و رویکردهای استراتژیک)

2)اگرچه روش­های مالی بیشترین استفاده و شهرت را دارند، سبدهای ضعیفی را تشکیل می­دهند.

3)سازمان­ها با بهترین عملکرد سبد، بیشتر بر رویکردهای استراتژیک تکیه کرده­اند تا روش­های مالی.

جدول 1 نتایج تحقیق در مورد شهرت، میزان نفوذ و هدف استفاده از هر مدل و روش را ارائه می­کند.

جدول (1): نتایج تحقیق در مورد روش­ها و مدل­های انتخاب پروژه]21[

روش­ها / مدل­ها	شهرت (%)	میزان نفوذ	استفاده
روش­های مالی همچون NPV,ECV,ROI,EV	3/77	4/40	-رتبه­بندی پروژه­ها نسبت به یکدیگر -مقایسه نتایج مالی با موانع هر پروژه برای تصمیم­گیری­ها
رویکردهای استراتژیک همچون سطل­های استراتژیک و نقشه مسیر محصولات	8/64	6/26	-برای تخصیص منابع بر پایه استراتژی کسب و کارو اولویت­های استراتژیک
دیاگرام­های حبابی یا نقشه­های سبد	0/40	3/8	-برای پشتیبانی از فرایند تصمیم­گیری
مدل­های امتیازدهی وزنی	9/37	3/18	-رتبه­بندی و مقایسه تعدادی پروژه نسبت به یکدیگر
چک­لیست­ها	9/20	7/2	-تصمیم­گیری انتخاب/رد پروژه­های جداگانه

 

در این مقاله سعی شده­است، راهکاری عملی برای انتخاب استراتژیک سبد پروژه در شرکت­های ساختمانی با ملحوظ­نمودن معیارهای استراتژیک ارائه شود. در این راستا، از عوامل ارائه­شده در ادبیات موضوع و فاکتورهای مؤثر در فرایند برنامه­ریزی استراتژیکِ شرکت­های ساختمانی به عنوان معیارهای اساسی برای انتخاب استراتژیک سبد پروژه الهام گرفته­شده­است. سپس مدلی ریاضی بر پایه­ی روش تحلیل محیطی (SWOT) به همراه تاپسیس فازی سلسله مراتبی ارائه گردیده و یک برنامه­ی کامپیوتری ساده برای آن تهیه شده­است. در انتها فرایند پیشنهادی بوسیله­ی یک مثال کاربردی شرح داده شده و سپس اعتبارسنجی گردیده­است. کاربرد همزمان فرایند تحلیل­سلسله­مراتبی و تاپسیس در ارزیابی­های چندهدفه باعث استفاده از برتری­های هر روش و کاستن از کمبودهای آن­ها و تسهیل در فرایند محاسبات مربوطه خواهد شد.

فرایند انتخاب استراتژیک پروژه

دای و پنی­پکر(2000) معتقدند که اهمیت انتخاب سبد پروژه بطور وسیعی شناخته­شده­است ولی غالباً یک فرایند انتخاب پروژه و اولویت­بندی مناسب وجود ندارد. بسیاری از محققان در مورد این کمبود صحبت نموده و برای ارائه­ی یک چارچوب مناسب و عملی متشکل از ابزارها و تکنیک­های موجود تلاش نموده­اند.

در این تحقیقات رویکردهای گوناگونی برای ارائه­ی یک چارچوب مناسب و عملی اتخاذ گردیده­است و غالباً فرایند انتخاب پروژه بر پایه رویکردهای مالی]24[،و یا رویکردهای مدیریت ریسک]23[ شکل گرفته­است. می­توان­گفت در ادبیات موضوع فرایند انتخابی که بر اساس رویکرد مدیریت استراتژیک باشد، بسیار نادر است. در حقیقت مدلی بیشتر به واقعیت نزدیک است که کلیه پارامترهای مؤثر در فرایند انتخاب واقعی را در نظر گرفته و اعمال نماید.

می­توان گفت که در حقیقت بحث انتخاب پروژه، بحثی کاملاً استراتژیک بوده و کلیه­ی عوامل مؤثر بر آن، جزو استراتژی­های لز پیش­تعیین­شده­­ی سازمان هستند. این امر در رویکردهای مالی و رویکردهای مدیریت ریسک نیز دیده­می­شود. به عنوان مثال استراتژی یک سازمان شرکت در پروژه­های با سود زیاد و ریسک کم می­باشد. در اینجا به علت گستردگی ابعاد دو رویکرد مالی و مدیریت ریسک که در دیگر مطالعات، مورد بررسی مفصل گرفته­اند، به دیگر ابعاد رویکرد استراتژیک در انتخاب سبد پروژه پرداخته شده­است.

در ادامه فرایندی جهت انتخاب استراتژیک پروژه در شرکت­های عمرانی پیشنهاد گردیده­است.

جهت دانلود متن کامل مقاله اینجا کلیک نمایید