فرایند تحلیل سلسله مراتبی

آموزش فرایند تحلیل سلسله مراتبی روش AHP

استفاده از AHP و ANP در تصمیم‌گیری گروهی

یکی از مهمترین کاربردهای تصمیم‌گیری چندمعیاره، کاربرد آنها در تصمیم‌گیری گروهی است. در مثال انتخاب مدیر فرض کنید بخواهید براساس نظر چندین کارشناس تصمیم‌گیری کنید. تکنیک‌های تصمیم‌گیری گروهی دو کاربرد اساسی در روشهای MCDM دارند. با مطالعه این بخش شما روش طراحی پرسشنامه خبره را نیز فرا خواهید گرفت. دقت کنید این مطلب در ادامه آموزش مقدماتی AHP نوشته شده است.

الف: انتخاب معیارها و زیرمعیارها
برای انتخاب معیارها و زیرمعیارهای مربوط به یک هدف، معمولاً از روش‌هائی مانند طوفان مغزی، گروه اسمی یا تکنیک دلفی استفاده می‌شود. تعیین معیارها و زیرمعیارها در تصمیمات انفرادی چندان دشوار نیست اما زمانیکه بخواهیم از نظر چندین کارشناس استفاده کنیم باید از فنون تصمیم‌گیری گروهی استفاده شود. توصیه معمول در این زمینه استفاده از تکنیک دلفی است. تکنیک دلفی روشی است که با توزیع پرسشنامه میان متخصصان، نظر و عقاید آنها را جمع‌اوری می‌کند و طی مراحلی به نظر اکثیرت می‌رساند. این مراحل آنقدر تکرار می‌شود تا معیارهائی که به طور اجماع نمره‌ای بیشتر از هفت گرفته‌اند جزء فاکتورهای نهائی انتخاب گردند. جهت تسریع می‌توان همان مرتبه اول از نمره‌های اعضا متوسط گیری شود و عواملی که نمره بیشتر از هفت کسب کرده‌اند جزء فاکتورهای نهائی انتخاب گردند.
برای نمونه در مثال انتخاب مدیر که برای ساده‌تر شدن مساله از زیرمعیارها صرف‌نظر شده است، ابتدا پژوهشگر تعدادی معیار انتخاب مدیر را براساس مطالعات گذشته و تجربیات خود شناسائی نمود. در مرحله بعد این معیارهای اولیه با استفاده از تکنیک دلفی از دیدگاه کارشناسان ارزیابی گردید و چهار معیار تجربه، سن، علاقه و تحصیلات نمره بالای 7 کسب کردند و به‌عنوان معیارهای انتخاب مدیر در مدل نهائی وارد شدند.

ب: میانگین نظر خبرگان و طراحی پرسشنامه خبره 
زمانی که از نظر بیش از یک کارشناس برای تعیین اولیت معیارها و زیرمعیارها استفاده می‌شود تکنیک‌های متعددی برای رسیدن به یک دیدگاه کلی وجود دارد. برای نمونه می‌توان از روش اجماع (consensus) استفاده کرد. به این ترتیب که محققین در کنار هم جمع شده و در خصوص هر مقایسه به جمع‌بندی کلی برسند. البته این روش همه معایب تصمیم‌گیری گروهی را به همراه دارد و عملاً جدول مقایسه‌ای هر عضو بی‌خاصیت خواهد ماند. (آذر و معماریانی، 1373 : 25) اکزل و ساعتی (1983) استفاده از میانگین هندسی را بهترین روش برای ترکیب مقایسات زوجی معرفی کرده‌اند. 
حال بیائید ببینیم اگر بخواهیم از نظر بیش از یک کارشناس به مساله انتخاب مدیر بپردازیم. در این مثال ما می‌خواهیم نظر 5 کارشناس را برای انتخاب مدیر از بین سه کاندیدا جویا شویم. الگوریتم اجرای کار مانند قبل است.
ابتدا پرسشنامه خبره را طراحی می‌کنیم چون باید نظرات پنج فرد مختلف جمع آوری شود. برای مثال پرسشنامه خبره برای گام اول مثال قبل یعنی مقایسه زوجی کاندیداها براساس معیار پیشینه به صورت زیر خواهد بود:
1- اولویت مادلین نسبت به سوف براساس معیار پیشینه شغلی برای احراز شغل مدیریت سازمان کدام است؟
2- اولویت مادلین نسبت به راجر براساس معیار پیشینه شغلی برای احراز شغل مدیریت سازمان کدام است؟
3- اولویت مادلین نسبت به سوف براساس معیار پیشینه شغلی برای احراز شغل مدیریت سازمان کدام است؟
پاسخنامه نیز با طیف پنج یا نه درجی ساعتی تهیه و تنظیم می‌شود که در صفحه گذشته شرح آن ارائه گردیده است.
در گام بعدی میانگین هندسی هر یک از مقایسه‌های زوجی انجام شده را حساب کنید. برای مثال دیدگاه پنج کارشناس در مقایسه مادلین و راجر به صورت زیر است.

	کارشناس اول	کارشناس دوم	کارشناس سوم	کارشناس چهارم	کارشناس پنجم	میانگین هندسی
مادلین به راجر	7	6	5	4	5	5.304566

بنابراین اولویت مادلین به راجر برابر 5.304566 که میانگین هندسی نظرات کارشناسان مختلف است. از سوی دیگر اولویت راجر به مادلین 0.188517 است که معکوس نمره مادلین به راجر است. همین روند را برای دو مقایسه دیگر انجام می‌دهیم. جدول نهائی مانند زیر خواهد شد:

	مادلین	سوف	راجر	eigenvector
مادلین	1	0.54928	5.304566	0.352373524
سوف	1.820564	1	6.892190	0.573292685
راجر	0.188517	0.145092	1	0.074333791

مقدار ویژه یا اولویت سطرها مانند قبل محاسبه می‌شود. می‌توانید از نرم افزار استفاده کرده یا تخمین میانگین هندسی را بکار ببرید. دانش را مرزی نیست و همیشه نکاتی برای افزودن هست.