مقاله مدیریتی

تلفیق دو مدل برنامه ریزی استراتژیک در سازمانهای دولتی

(مطالعه موردی در بهره برداری از گاز طبیعی)

چکیده

در این پژوهش، رویکردی تلفیقی از برنامه ریزی استراتژیک در یک سازمان دولتی در زمینه بهره برداری و تولید گاز طبیعی در کشور ارائه گردیده است. با توجه به اهمیت نظرات ذینفعان در سازمانهای دولتی، اساس کار بر مبنای مدل فریمن قرار دارد. به منظور دستیابی به اطلاعات بیشتر در خصوص فرصتها ، تهدیدها و نقاط ضعف و قوت، تحلیل محیط های بیرونی و درونی به این مدل اضافه گردیده است. استراتژیهای بدست آمده از ماتریس SWOT ، ابتدا بر اساس چهار عامل اساسی اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیک و سیاسی و در نهایت بر اساس نظرات ذینفعان اولویت بندی شده اند. نتایج نشان می دهد که تلفیق دو مدل اطلاعات بیشتری را برای تصمیم گیرندگان فراهم آورده و امکان دستیابی به استراتژیهای اثر بخش را افزایش می دهد.  در نهایت سه استراتژی اصلی برای شرکت حاصل گردیده که در بخش پایانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.

 

واژگان کلیدی

 برنامه ریزی استراتژیک، سازمانهای دولتی، مدل فریمن، ماتریس SWOT، بهره برداری از گاز طبیعی

 

Combination of two models of strategic planning in governmental organizations. (Case of natural gas production)

 

Abstract

This research provides a combination approach for strategic planning in a natural gas production governmental company. By the importance of stakeholders considerations in governmental companies, the proposed approach relied on Freeman model. But to enhance essential information about opportunities, threats, weakness and strengths, we add the analysis of external and internal environments from SWOT basic model. Initial strategies from SWOT matrix at first evaluated by four main issues of economic, social, technological and politic effects, then the final evaluation and result ranking brought from stakeholders considerations. Results analysis shows that combined model provides more helpful information for decision makers and enhances effectiveness of strategic planning. Consequently three main strategies determined and analyzed for organization management in the last section.

 

Key words:

Strategic planning, governmental organization, Stakeholders, Freeman model, SWOT matrix, Natural gas production.  

                                                       

 مقدمه

با توجه به تغییرات گریز ناپذیری که امروزه سازمانها را احاطه کرده است، مدیران به روشنی دریافته اند که با تعیین و تبیین اهداف سازمان در دراز مدت بهتر می توانند برنامه های خود را به ثمر برسانند. سازمان بهتر کار می کند و نسبت به محیط واکنشهای مناسبتری نشان می دهد. از این رو استفاده از برنامه ریزی استراتژیک به عنوان یک ضرورت در سازمانها مطرح گردیده است. به کمک این برنامه ریزی، مدیریت جهت گیری خود را در آینده معین ساخته و سازمان را در مقابل تغییرات احتمالی مجهز می سازد. برنامه ریزی استراتژیک به مدیر کمک می کند تا به تصویر روشنی از سازمان و اهداف آن دست یابد و فعالیتهای سازمان را با یک استراتژی واحد هماهنگ نماید[1].

  مطابق با اهداف پیش بینی شده در سند چشم انداز 20 ساله توسعه کشور، ایران باید در رده دوم کشورهای تولید کننده گاز در جهان قرار گیرد. بر اساس آخرین آمار رسمی  ارائه شده، که در ترازنامه هیدروکربوری کشور در سال 1384 انتشار یافته است، ایران 14.86% از کل ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد، با این وجود سهم ایران از تولید گاز جهان، تنها 3.1% می باشد. هرچند توسعه و بهره برداری از منابع گازی کشور در چند سال اخیر شتاب بیشتری گرفته است، اما به طور کلی در مقایسه با سایر رقبا و حتی کشورهای در حال توسعه نظیر عربستان سعودی، الجزایر و مالزی بسیار کند بوده است. به طوری که با تولید 87 میلیارد مترمکعب گاز در سال 1384، به تر تیب پس از کشورهای روسیه، ایالات متحده آمریکا، کانادا، انگلستان و الجزایر در رتبه ششم تولیدکنندگان گاز جهان قرار گرفته است[3]. با در نظر گرفتن مخازن گازی مشترک در ایران و امکان بهره برداری مضاعف در طرف مقابل حساسیت مساله بیشتر نمایان می شود و حاکی از آن است که صنعت بهره برداری از منابع گاز کشور نیازمند تحولات اساسی است. این امر بدون برنامه ریزی و هدف گذاری دقیق در بلندمدت امکان پذیر نیست. لذا برخورداری از یک استراتژی حساب شده به منظور انسجام فعالیتهای سازمان در تمرکز بر اهداف مشخص، در بلند مدت، ضروری بنظر می رسد. برنامه ریزی استراتژیک فرایند نظام مندی است که سازمان را برای شناسایی و تعیین این استراتژی توانمند می سازد[2].

در این تحقیق ، رویکردی تلفیقی به منظور افزایش اثربخشی در فرایند برنامه ریزی استراتژیک در سازمانهای دولتی ارائه گردیده و در یک مطالعه موردی در یکی از شرکتهای دولتی فعال در زمینه بهره برداری از گاز طبیعی در کشور بکار گرفته شده است. بخشهای بعدی مقاله به ترتیب زیر تنظیم گردیده است. در بخش دوم مرور ادبیات موضوع ارائه می گردد. در بخش سوم متدولوژی تحقیق تشریح می شود. سازمان مورد مطالعه و خلاصه ای از بیانیه های در بخش چهارم معرفی می گردد. در بخش پنجم نحوه پیاده سازی مدل تلفیقی در شرکت بیان می شود و در نهایت در بخشهای ششم و هفتم به بحث و نتیجه گیری خواهیم پرداخت.

مرور ادبیات

برنامه ریزی استراتژیک در هر سازمان جدا از نوع و ماهیت آن یک ضرورت محسوب می شود. آثار توجه به برنامه ریزی استراتژیک عمدتاً از قرنهای هجدهم و نونزدهم میلادی در اروپای مرکزی به چشم می خورد[15]. به طور کلی برنامه ریزی استراتژیک را می توان در قالب پیش بینی فعال و هوشیارانه از آینده توصیف کرد[7]. اگرچه پیش بینی آینده در حالت کلی غیر ممکن بنظر می رسد، لیکن برخورداری مدیران از یک چشم انداز بلند مدت در هنگام تصمیم گیری امری ضروری است[8]. بنابر این می توان گفت که برنامه ریزی استراتژیک عبارت است از چشم دوختن به آینده و تصمیم گیری در زمان حال با آگاهی از پیامدهای آتی[14].

امروزه مدلهای متعددی به منظور شناسایی ذینفعان و جلب مشارکت آنان در برنامه ریزی استراتژیک ارائه گردیده است. بکار گیری واژه ذینفعان در اصل به قرن هفدهم میلادی و مسابقات شرط بندی که در آن شرکت کنندگان گرویی های خود را به یک فرد بی طرف می سپردند، برمی گردد[17]. لیکن ایده اصلی در اغلب مدلهای یاد شده، بر اساس نظریه Freeman (1984) شکل گرفته است[6]. در این نظریه اصطلاح ذینفعان به گروهها یا افرادی اتلاق   می شود که در دستیابی سازمان به اهدافش تاثیر گذار بوده و یا از آن تاثیر می پذیرند[11]. بعد ها دامنه این تعریف گسترش یافته و کلیه اقدامات، تصمیم گیری­ها، سیاست­ها، برنامه­ها و اهداف کوتاه مدت سازمان را نیز در بر گرفته است[5]. قابل توجه است که در این تعریف، تاثیر گذاری و تاثیر پذیری، هر دو ملاک شناسایی ذینفعان قرار گرفته اند[6]. به طور مثال به همان ترتیبی که عملکرد یک فرد می تواند بر سازمان تاثیر گذار گردد، ممکن است خود از عملکرد سازمان متاثرگردد[13].  بر این اساس بقا و موفقیت یک سازمان در گرو ظرفیت و توان آن به منظور ایجاد و نگهداری یک ارتباط اثر بخش با کلیه ذینفعان است[16]. مطابق با این دید گاه، تئوری ذینفعان بیان می کند که مدیریت یک سازمان مسئول توجه به حقوق تمامی ذینفعان و حفظ منافع آنان است و وظیفه دارد تا وجوه مختلف انتظارات و انگیزه های رقابت و مشارکت ذینفعان را در قالب فلسفه وجودی سازمان با یکدیگر هماهنگ و سازگار نماید [9]. مدل ذینفعان در برنامه ریزی استراتژیک نیز بر همین اساس طراحی گردیده است.

 متدلوژی تحقیق

با وجود آنکه اغلب مدلهای برنامه ریزی استراتژیک چارچوب یکسانی دارند، در اجرا و روش کار آنها تفاوتهایی بچشم می خورد. هر سازمان بسته به ویژگیها و شرایط خاص خود ممکن است یک یا  ترکیبی از چند مدل را در برنامه استراتژیک خود بکار بگیرد. در سازمانهای دولتی عمدتاً نظرات ذینفعان از اهمیت بیشتری در مقایسه با سازمانهای خصوصی برخوردار است. لذا در این پروژه، اساس کار بر مبنای مدل فریمن قرار دارد که در آن نظرات ذینفعان به طور مشخص مورد توجه قرار گرفته است. لیکن با توجه به نقش تعیین کننده اطلاعات در فرایند برنامه ریزی استراتژیک به هنگام تعیین فرصتها و تهدیدهای پیش رو و نقاط ضعف و قوت در سازمان، تحلیل محیطهای بیرونی و درونی برگرفته از مدل SWOT نیز به منظور فراهم آوردن اطلاعات بیشتر و ایجاد تصویر کاملتری از سازمان در نظر تصمیم گیرندگان، استفاده گردیده است. همانگونه که شرح داده شد  پایه و اساس برنامه ریزی در این تحقیق استفاده از مدل فریمن می باشد. اما این مدل دارای نواقصی است که نتایج آن را تحت تاثیر قرار می دهد. مثلا  ذی نفعان ممکن است از نقاط ضعف و قوت سازمان بی اطلاع باشند که این امر تاثیر بر نظرات آنها در زمینه استراتژی های ارائه شده خواهد گذاشت.    لذا در این مقاله یک مدل ترکیبی ارائه می گردد، که به افزایش اثربخشی در فرایند برنامه ریزی استراتژیک در مدل فریمن کمک می کند. ساختار مفهومی این مدل در شکل(1) نشان داده شده است.

جهت دانلود متن کامل مقاله اینجا کلیک نمایید