روش شناسی مدل های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره
چکیده:
در دهه های اخیر با دستیابی به تجهیزات محاسباتی و سیستم های تصمیم گیری توانمند، امکان انتخاب دقیق تر گزینه ها، تحلیل مشخصه های کمی و کیفی موثر و بررسی اثرات متقابل آنها بر هم فراهم شده است. امروزه با شدت گرفتن مباحث مربوط به تصمیم گیری های چند معیاره و از طرفی دیگر، گرایش روز افزون به سمت علوم میان رشته ای و استفاده از نظریات گروه ها و تخصص های مختلف در حل مسائل پیچیده، لزوم توجه به تکنیک های تحلیل تصمیم گیری و بهره گیری از آنها در حل مسائل پیچیده موجود در زمینه معماری و از جمله مدیریت و هدایت پایدار پروژه های مرمتی بناهای تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار گردیده و به نظر می رسد کلید بسیاری از مشکلات در حل مسائل مربوط به معماری، مرمت و بازبکارگیری مجدد بناهای تاریخی باشد. فرآیند ارزیابی و انتخاب راه حل ها، روش ها و گزینه های مناسب در پروژه های ساختمانی و معماری، به دلیل دخالت گروه های مختلف تصمیم گیر و همچنین وجود روابط متقابل میان ساختمان، فناوری و محیط پیرامونیشان (اجتماع، بستر، محیط زیست و ...) فرآیندی است پیچیده و نیاز به بررسی نظریات متفاوت و گاها متضاد صاحب نظران، در نظر گرفتن عوامل معتدد و پیچیده کمی و کیفی و بررسی روابط متقابل میان آنها دارد. لذا، به جهت میان رشته بودن معماری و مرمت بناهای تاریخی، اکثر پروژه های مرمت و احیا تحت تاثیر نظریات متخصصین و عوامل کمی و کیفی مختلف قرار دارند، که عموما این عوامل با یکدیگر در تعارض هستند. اشتباه و عدم دقت در تصمیم سازی مستلزم پرداخت هزینه خطا و بعضا جبران ناپذیر است. برای پیشگیری از خطا در تصمیم سازی و پرداخت هزینه های گزاف آن، نیاز به استفاده از تکنیک های قوی در این زمینه می باشد. از اینرو، تحقیق حاضر با هدف شناسایی تکنیک های مختلف، دسته بندی و در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی موثر و روش شناسی انواع تکنیک های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره به منظور بررسی و مدیریت پایدار پروژه های مرمتی و باز بکارگیری سازگار بناهای تاریخی ایران معرفی می گردد. در این پژوهش، انواع مدل های تصمیم گیری چند معیاره بررسی گردیده و حوزه کاربرد هر یک مشخص می شود. نتایج مورد انتظار از تحقیق حاضر عبارتند از: بررسی ویژگی ها و تفاوت های میان مشخصه های کمی و کیفی، تحلیل انواع محیط های تصمیم گیری، دسته بندی انواع روش های تحلیل تصمیم، بر اساس متدولوژی و ویژگی های ذاتی هر یک، تعیین حوزه های کاربرد آنها و نهایتا ارائه مدلی به منظور انتخاب تکنیک های مناسب در طی فرآیند پروژه های تحقیقاتی می باشد. در این پژوهش، مدل سازی با استفاده از روش های ارزیابی تلفیقی معیارهای کمی و کیفی، که خود متکی بر مدل ها و تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره است انجام می پذیرد.
مقدمه
ا توجه به مسأله تصمیمگیری، ارزیابی صحیح روشها و فنآوریها و انتخاب مناسبترین پروژهها، جهت اجرا، با توجه شرایط مختلف حفاظتی، اقتصادی، تکنولوژیکی، محیطی، اجتماعی و فرهنگی به منظور سازگار نمودن آنها با شرایط معاصر یکی از مسائل مهمی است که پیش روی تصمیمگیران، مدیران، سیاستگذاران، معماران و مرمتکاران کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه میباشد. ماهیت چند معیاره بودن تصمیمگیری و گروهی بودن آن در فرآیند ارزیابی و انتخاب سیستمها و فنآوریهای مناسب و همچنین، وجود مشکلاتی چون فقدان اطلاعات کامل و به روز، کم تجربه بودن تصمیمگیران، معماران و مرمتکاران کشورهای در حال توسعه در درک مسائل محیطی، تکنولوژیکی و فنآوری، عدم بررسی تأثیرات متقابل فاکتورهای مختلف، بر ماهیت و توانایی درک اهمیت عوامل و گزینهها اثر گذاشته و موجب پیچیدگی موضوع و ایجاد چالش در انتخاب راهحلها و تکنولوژیهای مناسب گردیده است. از این رو، با توجه به افزایش موج انتظارات در به روز کردن و باز بکارگیری سازگار بناها و بافتهای تاریخی در دهه اخیر، سئوالاتی به شرح ذیل به ذهن میرسد: چگونه میتوان در بازبکارگیری بناهای تاریخی ایران جوانب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیکی موجود در ایران و همچنین شرایط خاص بناهای تاریخی و نظریات صاحبنظران مرتبط را در انتخاب مناسبترین پروژهها، راهحلها و تکنولوژیها در نظر گرفت؟ بر اساس چه فاکتورهای کمی و کیفی میتوان مناسبترین پروژهها، روشها و تکنولوژیها را در هماهنگی با نیازهای مادی، معنوی و هویت فرهنگی جامعه انتخاب و دستهبندی نمود؟ آیا در نظر گرفتن معیارهای کمی کافی است و یا توجه به معیارهای کیفی نیز دارای اهمیت است؟ با چه روشی میتوان معیارهای کمی و کیفی را با هم مقایسه و ارزیابی نمود؟ چگونه میتوان در انتخاب راهحلهای مناسب تمامی فاکتورهای لازم را در نظر گرفت؟
به نظر میرسد استفاده از تکنیکهای چند معیاره ابزار مناسبی در رتبهبندی و انتخاب یک یا چند گزینه از بین انواع راهحلهای مختلف در پروژههای احیای بناها و بافتهای تاریخی باشد. ازاینرو در این پژوهش، یک دستهبندی از تکنیکهای مختلف تصمیمگیری چند معیاره بخصوص با رویکرد تصمیمگیریهای چند شاخصه صورت گرفته و حوزه- های کاربرد آنها مشخص میگردد. در گزارش حاضر، به معرفی یک طرح تحقیقاتی در زمینه روششناسی و دستهبندی انواع تکنیکهای مدلسازی فرآیند تصمیمگیری و انتخاب سیستمها و فنآوریهای مناسب پرداخته شده است. این طرح با عنوان "روششناسی مدلهای تحلیل تصمیمگیری چند معیاره" مستخرج از رساله دکتری مولفین تحت عنوان: "راهکارهای چند معیاره باز بکارگیری سازگار بناهای تاریخی ایران" میباشد. گزارش حاضر شامل سه بخش اصلی است. در بخش اول، مختصراً به ذکر رویکرد تحقیق پرداخته و بیان مسأله تحقیق شرح میگردد، در این بخش اشاره مختصری به سوابق تحقیقات انجام شده نیز میشود. در بخش دوم پژوهش، انواع مدلهای تصمیمگیری چند معیاره بر اساس متدولوژی و ویژگیهای ذاتی هر یک بررسی گردیده و حوزه کاربرد آنها مشخص میشود و در نهایت در بخش سوم، در مقام جمعبندی و نتیجهگیری، مدلی به منظور انتخاب تکنیک مناسب در طی فرآیند پروژههای تحقیقاتی ارائه میگردد. لازم به ذکر است رویکرد پژوهش حاضر، روششناسی و دستهبندی کلی تکنیکهای تصمیمگیری مختلف میباشد. این تحقیق به شرح ویژگیهای کلی روشها میپردازد و به منظور جلوگیری از طولانی شدن مطالب، توضیح فرآیند یک تکنیک خاص، هدف مؤلفین در این مقاله نمیباشد و به مقالات بعد موکول میگردد.
روشهای تصمیم سازی
انسان عموماً جهت اجرای تصمیمگیری یکی از دو روش زیر را به کار میبرد: 1 -روش آزمون و خطا 2 -روش مدلسازی در روش آزمون و خطا تصمیمگیرنده 5 با واقعیت برخورد میکند بدین ترتیب که یکی از گزینهها را انتخاب کرده و نتیجه را مشاهده میکند، چنانچه خطای تصمیم زیاد بوده و مشکلاتی بروز کند تصمیم را عوض کرده و گزینهای دیگر را انتخاب میکند. در روش مدلسازی، تصمیمگیرنده مسأله واقعی را مدلسازی نموده، عناصر آن و تأثیر آنها بر یکدیگر را مشخص مینماید و به تجزیه و تحلیل مدل و پیشبینی عملکرد مسأله واقعی میپردازد. در یک بررسی و اظهار نظر کلی گفته میشود که مدلسازی عموماً یک فرآیند بوده که نیازمند کار کارشناسی متناسب نیز میباشد. استفاده از متخصصین در امر مدلسازی ضروری بوده و در مقابل، فوائد زیر بدست میآید:
1 -صرفه جویی در هزینه 2 -صرفهجویی در زمان
